اسکله‌سازی در دل مانگروها

به گزارش قشم ۲۴؛ هرمزگان، بزرگترین رویشگاه حرا در کشور با وسعتی بالغ بر هفت هزار هکتار {حدفاصل جزیره قشم و بندرخمیر} است. جنگل های حرا در ایران جزء معدود اکوسیستم‌های دریایی هستند که به خوبی حفاظت شده‌اند، اما در سال‌های اخیر در معرض تهدیدات عمده‌ای قرار گرفته و فعالیت‌های انسانی در طیف گسترده‌ای آثار نامطلوبی را روی آن‌ها بر جای گذاشته‌اند. مرکز پژوهش‌های مجلس در یک گزارش تفصیلی به مهم‌ترین این تهدیدات یعنی تغییر کاربری و ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم جنگل های حرا پرداخته است و در این خصوص به صورت مشخص به تغییر کاربری اراضی و دست‌اندازی به بستر تالاب، قطع درختان و پر کردن مسیرها و محل‌های عبور آب بین جزایر، در جریان توسعه اسکله روستای سهیلی در جزیره قشم اشاره کرده است. همچنین در این گزارش به رها کردن بنزین و گازوئیل قاچاق در مانگروهای میناب نیز که باعث خفگی گیاهان و آسیب‌هایی غیرقابل بازگشت به آن‌ها می‌شود، نیز اشاره شده است.

تخریب فیزیکی مهم‌ترین عامل از بین رفتن حراها

براساس نتایج حاصل از این گزارش، شایدبتوان گفت تخریب فیزیکی یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب حراها بوده که در طی سال‌های اخیر گریبان‌گیر برخی از عرصه‌های حرایی کشور بوده و توان تولیدی و بقای این جنگل‌ها را در معرض تهدید قرارداده است. از دیگر عوامل تهدیدکننده این اکوسیستم‌های بکر و طبیعی می‌توان به راه‌سازی بدون ضابطه در درون مناطق حرایی، نشت نفت ناشی از قاچاق موادنفتی در این مناطق و تغییر در کیفیت آب اکوسیستم‌ها، برداشت بی‌رویه به منظور تأمین هیزم یا استفاده نادرست اهالی از چوب این درختان و استفاده از ابزار آلات صیدو صیادی غیرکارشناسی اشاره کرد. براساس مطالعه انجام شده، در میان عوامل مذکور، تغییرکاربری و ساخت وسازهای غیرمجاز مهم‌ترین عامل تخریب جنگل‌های حرا در کشور هستند. این موضوع درحالی اتفاق افتاده اســت که با توجه به جزر و مد در این منطقه و براساس قانون اراضی مستحدث و ساحلی، این ساخت وسازها در حریم جنگل‌های حرا قرار داشته و به طور مشخص در حریم دریا هستند و به همین دلیل نیز نیازمند توجه بیشتری از طرف متولیان مربوطه و جوامع محلی پیرامون می‌باشند.

توسعه بدون صدور مجوز

همانطور که گفته شد تغییر کاربری یکی از تهدیدات مهم جنگل‌های حرای ایران است؛ به عنوان مثال اسکله سهیلی در شمال جزیره قشم به مرور زمان از کاربری ماهیگیری به کاربری چند منظوره گردشگری تبدیل شده است. به علت منافع گردشگری، شورای روستای سهیلی نسبت به توسعه سایت گردشگری وایجاد زیرساخت‌ها برای گردشگران ازجمله رستوران، فروشگاه، آلاچیق اقدام کرده است که مدارکی مبنی بر صدور مجوز برای برخی از آن‌ها ازسوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در دست نیست. همچنین در سنوات گذشته روند تغییر کاربری اراضی و دست‌اندازی به بستر تالاب منطقه و قطع درختان و پر کردن مسیرها و محل‌های عبور آب بین جزایر صورت گرفته و متأسفانه این روند تاکنون ادامه داشته است. به طوریکه در دوسال اخیر بخش دیگری از اراضی جنگلی تالابی باخاک پر و عرصه دیگری به سایت گردشگری سهیلی اضافه شده است.  همانگونه که در تصاویر قابل مشاهده است ساخت وسازهای انجام گرفته در کمتر از یک دهه، به عنوان یک دخالت انسانی مخرب، زیست بومگان حرایی کشور را با تهدید جدی روبه‌رو ساخته است. «مجید صلغی»، رئیس شورای روستای سهیلی در پاسخ به اینکه آیا برای توسعه اسکله، قطع درخت انجام شده است، گفت:«برای توسعه اسکله سهیلی، تمام ملاحظات محیط زیستی در نظر گرفته شده و شورای روستا به جهت تامین رفاه گردشگران و اشتغال‌زایی بومیان درخواست توسعه اسکله سهیلی را به منطقه آزاد ارسال کرد. مجری و متولی این پروژه‌ها در تمامی اسکله‌ها، منطقه آزاد قشم بوده است». وی با بیان اینکه اسکله سهیلی از ابتدا کاربری گردشگری داشته است، افزود:« کارهای زیرساختی توسط منطقه آزاد و سازمان بنادر و دریانوردی انجام و از محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم نیز مجوزهای لازم اخذ شده است». رئیس شورای روستای سهیلی به اختلاف میان محیط زیست شهرستان قشم ومحیط زیست منطقه آزاد قشم در بحث صدور مجوزها نیز اشاره کرد و آن را حاصل مدیریت دوگانه حاکم در قشم خواند و اضافه کرد:«پس از انجام جلسات متعدد، اختلافات برطرف و مجوزات محیط‌زیست شهرستان نیز صادر شد».

حفاظت از حرا

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که جنگل‌های حرای ایران نیز همانند سایر حراهای جهان در معرض تخریب ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی مختلفی مانند برداشت بیش از حد سرشاخه‌ها، گردشگری بدون برنامه، توسعه برخی صنایع در پیرامون (لنج‎سازی، کارخانه گچ و سیمان)، ورود گونه‌های غیربومی (موش سیاه)، ورود فاضلاب شهری و صنعتی و آلودگی‌های نفتی قرار دارند که در مطالعه انجام شده بر جنگل‌های حرای ایران، اصلی‌ترین عامل تخریب جنگل‌های حرا را فعالیت‌های انسانی تعیین شده است و وسعت این رویشگاه‌های با ارزش به مقدار قابل توجهی در حال کاهش بوده است. به طورکلی می‌توان بیان کرد که دو روند طبیعی و غیرطبیعی در زمینه تخریب جنگل‌های حرا وجود دارد. روند طبیعی بسیار کند اتفاق می‌افتد، ولی در سوی مقابل شدید. تخریب انسانی در این زیستگاه‌ها مشهود است و با ادامه این روند چشم انداز مناسبی برای حفظ این جنگل‌ها قابل تصور نیست.

غرق شدن مانگروها در گازوئیل قاچاق

در این گزارش به آلودگی به عنوان یکی دیگر از مهم‌ترین تهدیدات جنگل‌های حرا در ایران اشاره شده است. آلودگی‌های نفتی و صنایع مرتبط با آن بخش مهمی از این تهدیدات راتشکیل می‌دهند. در منطقه میناب گاهی بنزین و گازوئیلی که توسط برخی افراد به طور غیرمجاز جابه جا می‌شــود، به طور خواسته و ناخواسته وارد جنگل‌ها می‌شود و باعث خفگی گیاهان و آسیب‌هایی غیرقابل بازگشت به آن‌ها می‌شود. از عوامل آلاینده دیگر می‌توان به فاضلاب‌های انسانی نیز اشاره کردکه اغلب بدون آنکه تصفیه شوند وارد جنگل‌ها می‌شوند. با افزایش میزان پسماندهای دریایی، جنگل‌های حرا به مکانی برای تجمع این پسماندها تبدیل شده است. تجمع این پسماندها عمدتاً ناشی از وجود ریشه هوایی گیاه است که به عنوان سدی باعث به دام انداختن پسماندها، قبل از گسترش آن‌ها در محیط‌های دریایی می‌شوند. تجمع پسماندها که معمولا در جنگل‌ها دارای اندازه بزرگتری هستند، آثار منفی متعددی برجای می‌گذارند. این پسماندها می‌توانند به طور مستقیم و غیرمستقیم (خروج موادسمی) باعث مرگ و میر موجودات ساکن جنگل‌ها شوند. کیسه‌های پلاستیکی، بطری‌های آب معدنی و ظروف فلزی جزء فراوان ترین پسماندها در این جنگل ها هستند. با این وجود شاید فراوان‌ترین نوع پسماند طناب‌های پلاستیکی و بقایای تورهای مونوفیلامنت است که گاهی توسط صیادان در دریا رهاسازی می‌شوند. حداقل زمان لازم برای تجزیه این تورها در طبیعت حدود 600 سال است.

آنچه به عنوان راهکار برای جلوگیری از نابودی این جنگل‌ها در گزارش مجلس آمده، تغییر در برنامه‌ها و مدیریت توسعه در منطقه است که نقش بسزایی در کند شدن روند تخریب خواهد داشت. همچنین تاکید شده که ضرورت برنامه‌ریزی و مدیریت در مناطق ساحلی، به مراتب بیش از مناطق خشکی است، زیرا زیستگاه‌های ساحلی و به ویژه جنگل‌های حرا به سبب موقعیت ویژه اکولوژیک و غنای زیستی بالا آسیب‌پذیری و حساسیت بیشتری دارند. با توجه به این موضوع، لازم است تلاش روزافزون برای حفاظت جنگل‌های حرا، کنترل عوامل تخریب، احیای بخش‌های از بین رفته با کاشت دوباره نهال به روش‌های علمی و آگاهی بخشی عمومی درمورد اهمیت آن‌ها باید در رأس برنامه‌های مدیریتی موجود قرار گیرد.