میراث من ‌خلیج‌فارس

به گزارش قشم ۲۴؛ روز ملی خلیج‌فارس پیشنهاد هرمزگانی‌ها بوده است، اما این آبراهه نیلگون روی خط مرزی جنوب از خوزستان، بوشهر تا هرمزگان کشیده شده و با وجود نام‌گذاری و برنامه‌ریزی‌ها در هرمزگان اما در هر 3استان، نقش مهمی داشته و پیوند مردم با دریا مهم‌ترین وجه مشترک زندگی جنوبی‌هاست.

این آبراهه نیلگون، آیین‌ها و رسم‌هایی را هم در هر 3استان و برای مردم جنوب به یادگار گذاشته؛ از لنج‌سازی سنتی و صید گرفته تا غذاهایی که با ماهی‌های خلیج‌فارس پخته می‌شوند.‌

لنج‌سازی و پیوند با دریا

لنج برای لنج‌ساز موجود زنده است و می‌گویند جنوبی و ساحل‌نشین باید همیشه یک نخل در خانه و یک لنج در ساحل دریا داشته باشند، چه چرخش بچرخد و چه نچرخد. گرچه چرخ لنج‌سازی و لنج‌داری این روزها کمتر از گذشته می‌چرخد، با این حال، 13سال پیش بود که یونسکو پرونده دانش سنتی دریانوردی با لنج‌سازی سنتی در حوزه خلیج‌فارس در محدوده هرمزگان، بوشهر، خوزستان و جزایر مسکونی خلیج‌فارس را به ثبت رساند.

مسئول ثبت آثار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بوشهر با بیان اینکه آیین‌های مرتبط به خلیج‌فارس در استان‌های جنوبی هم در حوزه مشاغل و صنایع است و هم خوراک و لباس و جشن‌ها می‌گوید: هر یک از شهرهای کرانه‌های خلیج‌فارس آیین‌ها و آداب خاص خود را دارند که مهم‌ترین آن را شاید بتوان همین صنعت لنج‌سازی دانست.

هنری به قدمت ساحل‌نشینی

«گرگور» نوعی قفس گنبد شکل بزرگ برای صید آبزیان دریایی است و به‌گونه‌ای عمل می‌کند که ماهی‌ها پس از ورود به درون قفس، قادر به خروج نیستند و بدین‌ترتیب به دام می‌افتند. ‌سودابه معموری با بیان اینکه این آیین یک‌بار به نام هرمزگان و یک‌بار با عنوان مهارت گرگوربافی خلیج‌فارس به نام بوشهر به ثبت ملی رسیده است، اظهار می‌کند: گرگورها با رد شدن مفتول‌ها از زیر و روی هم و با حفظ فواصلی معین، بافته می‌شود و سپس بخش زیرین که متحرک است به قسمت گنبدی شکل آن، وصل ‌ و گرگور آماده می‌شود. گرگور برای صید ماهیانی مانند «سنگ‌سر»، «هامور»، «میش ماهی» و... که در اعماق 50تا 60متری در کف دریا زیست می‌کنند، مناسب است.

نی‌مه‌خوانی، نشاط صیادان

آیین «نی‌مه» یا همان آوای دریانوردان بوشهری در هنگام صید و صیادی هم چند سال پیش در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد؛ آوایی که نقش تأثیرگذاری در جلوگیری از خستگی و افزایش نشاط و شادابی صیادان دارد. مسئول ثبت آثار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بوشهر این آیین را یکی از اصلی‌ترین آیین‌های مردم خلیج‌فارس می‌داند و می‌گوید: ناخداها یا افرادی که به دریا می‌روند گرگور (تور ماهیگیری) را به دریا می‌اندازند و موقع کشیدن تور شروع به خواندن نی‌مه می‌کنند و اگر تور برکت زیادی داشته و ماهی خوبی صید شده باشد، شروع به خیام‌خوانی و دست زدن می‌کنند.

صید بالاهو، یک صید خاص

انواع و اقسام شیوه‌های سنتی صید درخلیج‌فارس وجود دارد؛ از صید «مُشتا» در هرمزگان با استفاده از جزر و مد، در این روش چوب‌هایی در ساحل کار گذاشته و با استفاده از تور حصاری ایجاد می‌شود که هنگام بالا آمدن آب تعدادی آبزی وارد آن می‌شوند و با پایین رفتن آب، آبزیان داخل آن صید می‌شوند، گرفته تا صیدهای سنتی در بوشهر.

یکی از همین آیین‌های بوشهر سال گذشته به ثبت ملی رسید. صید ماهی «هواسی» که طی آن، مردم در یک آبکش آرد می‌ریزند و دورتادور آن پلاستیک می‌کشند و به دریا می‌اندازند و با یک طناب یا بند و نخ آن را بیرون می‌کشند.معموری، روش دیگری را که سال گذشته ثبت ملی شده «بالاهو» و مختص روستای گلستان استان بوشهر می‌داند و می‌افزاید: این روش بدون هیچ ابزاری و همراه با خیام‌خوانی و اشعار محلی انجام می‌شود. مردم در تابستان که زمان صید میگوست و ماهی کم می‌شود، به‌صورت نیم‌دایره در نزدیکی ساحل می‌ایستند، شعر خوانی می‌کنند؛ ماهی‌ها با این آوازخوانی جمع و صید می‌شوند. صیادان یک چیزی به نام سیلو که با پیش‌نخل (شاخه درخت نخل) که درخت اصلی حاشیه خلیج‌فارس است را پشت کمر خود می‌بندند و ماهی صید شده را در این سیلو می‌اندازند.

نوروز صیادان

نوروز صیادان یک آیین سنتی است که هر سال توسط صیادان جزیره قشم در آخرین روز تیر برگزار می‌شود. این جشن به‌خاطر ارتباط صیادان با خلیج فارس‌ و تغییر فعالیت‌های صیادی در فصل گرماست. در این روز، صیادان از صید ماهی و ماهی‌خواری امتناع می‌کنند تا اجازه دهند ماهی‌ها تکثیر ‌ و جمعیت آنها حفظ شود. این اقدام نشان از مسئولیت‌پذیری محیط‌زیستی و حفظ تنوع زیستی مردم منطقه دارد.