تحلیل جایگاه شعر زنان هرمزگان در «جومه ویلِ چاپی»

به گزارش قشم ۲۴؛ مجموعه «جومه ویلِ چاپی» به تحلیل جایگاه شعر زنان هرمزگان (شعر زنان بندرعباس میناب و جزیره قشم) به کوشش و قلم: فرهاد براتی و سهراب سعیدی می‌پردازد. این کتاب در ۱۵ گفتار مجزا با نگاهی دقیق، علمی، کنشگرانه و منتقدانه، پدید آمده‌است.

در این اثر، اشعار ۱۲ زن شاعر هرمزگانی شامل (۶ شاعر کلاسیک سرا و ۶ شاعر سپیدگو) صاحب اثر مکتوب از منظر تحلیل مایگان اشعار، مقوله عشق، انتقاد، زنانگی، بوم و اقلیم استخراج و تحلیل و بررسی شده است.

مقصود این کتاب از سویی بررسی نقش زنان هرمزگان در تولید اشعار و تحلیل تماتیک (رویکرد زمینه محور) مسائل اجتماعی در اشعار آنان است و در واقع این پژوهش مشخص می‌کند که اشعار زنان هرمزگانی فریاد اجتماعی است که از سوی زنان و در جریان امور زندگی و برای ناکامی‌های فردی، حسرت‌ها و تمناهای زندگی سروده شده است.‌

در رویکرد تحلیل مایگان و درون مایه آثار، از سازه‌های برونی، هنجارهای زبانی و کارکردهای ادبی و زیبای شناختی، چشم پوشیده شده و تنها به بررسی محتوای سرودها پرداخته شده است. البته سیر تحول و تعالی معنا در جهان فکری سرایندگان و ساماندهی معنایی در پیکره شعرها را نشان داده است. بررسی محتوایی سروده‌ها تنها به خود متن و سامانه جهانِ متن و همچنین به زیست جهان و تجربه زیسته شاعران توجه و تاکید شده و از کشف روابط بین الاذهانی و بینامتنی پرهیز شده است.

این پژوهش در پی آن است که ماهیت و اهمیت شعر زنان هرمزگان با بحث مقوله‌های اجتماع، سیاست، عشق، زنانگی، دریا، نخل، آفتاب و عناصر بومی را معرفی و مطرح کند و گنجینه جامع از تحلیل شعر شاعران هرمزگان با درون مایه بومی فراهم آید هر چند این کتاب تمام توان شعری هرمزگان نیست و بلکه شعر شاعرانی مورد بررسی قرار گفته است که در فراخوان، آثارشان را برای مولفان ارسال کرده‌اند.

زنان شاعر استان هرمزگان، در دو دهه گذشته، حضوری ملموس و مؤثر در جامعه ادبی هرمزگان داشته‌اند. زنانگی در شعر زنان هرمزگان، یکی از ویژگی‌های برجسته اشعار آن‌هاست. طنین صدای زنانه با رویکرد عاشقانه، بازتاب فراوانی یافته است. در این کتاب، به بررسی زنانگی در شعر زنان هرمزگانی و به خصوص میناب پرداخته می‌شود. شعر زنان، عرصه بیان عواطف و احساسات زنانه است. اگر به لحن موجود در شعر زنان، جدای از کاربرد واژگان زنانه دقت کنیم، به سادگی در می‌یابیم که فضای شعر آن‌ها، برخاسته از تکنیک‌های زبانی خاص زنانه است و احساسی در آن حاکم است که آن را متفاوت از شعر مردان می‌کند. بنابراین این کار پژوهشی با بررسی سایر آثار مکتوب شاعرانه زنان هرمزگانی در مجلدهای دیگر به جدیت دنبال خواهد شد.

گفتار نخست، تحلیل زنانگی در غزل‌ها و رباعیات محبوبه اسماعیلی از شاعران بندرعباسی ساکن شهرستان میناب در شرق هرمزگان است. مجموعه غزل «تو اتفاق نیفتاده‌ای نمی‌فهمی» و مجموعه رباعی «مراعات بی‌نظیر» از آثار چاپ شده وی است و سه مجموعه دیگر شامل: یک مجموعه شعر کودک، مجموعه ترانه و مجموعه دوم غزل نیز آماده چاپ دارد.

گفتار دوم، اشعار هاجر مهدی حسینی را تحلیل و بررسی می‌کند. او یکی از قدیمی‌ترین غزل سرایان مینابی است که در بندرعباس زندگی می‌کند و صاحب اثر «عکسی شبیه من خبر روزنامه‌هاست» در قالب غزل است. بوم گرایی، عشق، زنانگی، اجتماع، باورهای عامه، سیاست و گاهی هم اعتراض از مولفه‌های اصلی شعر مهدی حسینی است.

سومین گفتار به بررسی و تحلیل اشعار بلقیس بهزادی از شاعران مینابی و ساکن بندرعباس می‌پردازد. بهزادی، زاده سال ۱۳۵۶ در میناب و خالق مجموعه غزل و اشعار سپید «جنوب با طعم لیوا» است. بهزادی، اقلیم جنوب را در هر دو مجموعه شعرش به کار برده است و بیشتر طبیعت و آب و هوای منطقه را به روایت می‌نشیند.

گفتار چهارم به بررسی و تحلیل اشعار راضیه کلانتر از دیگر شاعران شرق هرمزگان و مقیم قشم است که سال ۱۳۶۶ در میناب پا به عرصه گیتی نهاد. شعر کلانتر علاوه بر جنبه زنانگی و عاشقانه، اجتماعی هم هست که گاهی با اعتراض هم همراه است. البته اعتراض به معشوق و نه اعتراض سیاسی؛ از خصیصه‌های اصلی اوست که شعرش را زیبا و خواندنی و پر تاثیر کرده است.

گفتار پنجم نقش دریا در شعر زهرا اسپید از شاعران بندرعباسی را تحلیل می‌کند. گفتار ششم نیز به تحلیل و بررسی اشعار صدیقه اسلامی اختصاص دارد. او سال ۱۳۶۲ در شهرستان قشم دیده به جهان گشوده است از این شاعر هم در قالب کلاسیک و هم در قالب سپید مجموعه‌هایی چاپ شده است. «چادر بندری که می‌پوشم» و «ماهی کوچکی بودم». به ترتیب سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ چاپ شده است. شاخص‌های شعری این شاعر نیز به مانند همتایانش در جنوب، اقلیم جنوب است و بسامد واژگان جنوبی چون: موج، چادر بندری، خلیج، ماهی، قشم، بندر، دریا، جزیره، کشتی و واژگان آشنایی دیگر است.

گفتار هفتم تحلیل و بررسی اشعار پایداری اطهر قوامین است. «عاشقانه‌های روی مین» از تالیفات قوامی است و یکی از شاخصه‌های اشعار پایداری وی ذکر طبیعت جنوب و حال و هوای آن در اشعارش است.

گفتار هشتم به تحلیل و بررسی اشعار کبری فدوی می‌پردازد. فدوی یکی از شاعران میناب است که در سال ۱۳۶۱ به دنیا آمده است. مجموعه «دریا برای زن شدن کم است» و «صلح در حالت طبیعی» از آثار وی است. او، زن بودن و مادر بودن با همان حس زنانگی و مادرانه را لازمه یک زن خوب می‌داند. هرچند اشعار زنانه‌اش عاشقانه نیست و بیشتر دغدغه‌هایش از جهان مادی را نمایان می‌سازد. اما در همین نوشته‌ها با چراغی به دنبال یافتن زنان خوب می‌گردد و همینطور رهایی از واژه‌ای که او را در چنگال حبس زن بودند محدود کرده است.

گفتار نهم نیز به یک شاعر مینابی دیگر به نام راضیه حیدری اختصاص دارد. او در سال ۱۳۶۸ در کهن دیار میناب زاده شد و شعر سپید می‌گوید. در شعرش یک زن مدرن است در انتخاب واژه‌ها آزاد است و خودش را دست بسته حصار خشک تعصب‌های پوچ نمی‌کند. عشق، در کلامش آزاد است. حیدری را می‌توان از سرگروهان تجدد در شعر و جامعه بسته میناب دانست.

گفتار دهم بررسی عاشقانه‌ها در شعر زهرا صالحی دومشهری یکی از زنان دیگر شاعر میناب است که در سال ۱۳۶۳ متولد شد. از وی مجموعه شعری به نام «به لحن گنجشک‌ها» منتشر شده است که شاعر دنیای عاشقانه زنانه‌اش را به روایت می‌نشیند. شعرش پر از تصویر تازه و احساس برانگیز است و از عمق احساس و درد دل و نیازهای عاشقانه عشق مادی‌اش حکایت دارد. در بررسی اشعارش گویی شاعر دغدغه دیگر به جز عشق ورزی در زندگیش نداشته است. اشعارش همه زنانه و عاشقانه است.

گفتار یازدهم به بررسی جایگاه دفاع مقدس در شعر اعظم پشت مشهدی می‌پردازد. وی حدود ۴۰ اثر مکتوب دارد و اما در این اثر کتاب «پلاک دی جی» او مورد بررسی قرار گرفته است. زبان شعر پشت مشهدی در سروده‌های دفاع مقدسش ساده و صمیمی و نزدیک به زبان گفتار است. اشعارش با زبانی ساده برای مخاطبانی است که چه بسا هرگز روزهای ایثار و شهادت را درک نکرده‌اند.

گفتار دوازدهم بررسی اشعار «چشم‌های باستانی» اثر یاسمن عباسی از شاعران و داستان نویسان میناب است. عباسی سعی دارد عشق آمده در اشعارش را عرفانی و خدایی جلوه دهد.

در گفتار سیزدهم، سهراب سعیدی دریا در شعر شاعران زن غزلسرای هرمزگان را مورد تحلیل قرار می‌دهد. او در گفتار چهاردهم نیز تحلیل مایگان (موضوع، محتوا و اندیشه چیره بر اثر) در شعر زنان هرمزگان را بررسی می‌کند. در فصل پایانی نیز فرهاد براتی دغدغه‌های عاشقانه و دلدادگی‌های زنانه در شعر زنان هرمزگان را تحلیل می‌کند.

در بخشی از کتاب آمده است: تحلیل زنانگی در غزل‌ها و رباعیات محبوبه اسماعیلی

باید از نو بشوم یک زن زیبا و ظریف / تا شود مهریه ام زندگی شاد کسی. در این بیت مهریه یک زن را شاد زیستن معشوق خود می‌داند که با ظرافت و زیبایی زنانه اش آن را فراهم می‌کند و نشان می‌دهد که مهریه سنگین برای یک زن خوشبختی نمی‌آورد و شریک زندگی نباید از مهره سنگین دل مشغولی داشته باشد.

در هفت سین امسال هم جای تو خالی بود
یک سیب اگر بودی در آن هنگام عالی بود
گلدان جواب حس من را جای تو می‌داد
هرچند این گلدان خوش غیرت سفالی بود

در این بیت با آوردن واژه سیب با آرزو کردن آن اولین زن تاریخ هوا را به یاد می‌آورد که به روایتی سیب را طلب کرد و در ابیات دیگر همین غزل با دیدن گلدان‌های سفالی به یاد معشوق خویش می‌افتد. و از نگاهی دیگر سیب سرخ نماد نثار عشق به دیگری است و شاعر با بردن آن عشق در سر می‌پروراند.

در بیت زیر نیز شاعر خود را دوشیزه‌ای خرافی می‌داند که در هجران معشوق خیال بافی می‌کند و چون خیال و تخیل رابطه مستقیم با شعر دارد، شاعر شعر سرودن خویش را همین خیالبافی می‌داند.

بلد شدی هنر دل شکستن اما او
بلد شده است پس از تو خیال بافی را
تو نیستی که ببینی برای تو از خود
چگونه ساخته دوشیزه‌ای خرافی را
و بهتر از همه شاعران زن گاهی
برای خاطر تو تن به شعر می‌بخشد
چه نقشه و چه نگاری دو رج دو رج کلمه
به تار و پود خودش می‌زند قوافی را

اسماعیلی را باید استاد غزل‌های عاشقانه و اجتماعی در هرمزگان دانست چرا که در شعر او لطافت و ظرافت‌های خاصی وجود دارد که می‌تواند به آدمی و به خصوص به زنان و دختران نشاط و شور ببخشد.

«جومه ویلِ چاپی» در ۲۲۴ صفحه همراه با عکس با موضوع تحلیل جایگاه شعر زنان هرمزگان در قطع وزیری با شمارگان هزار نسخه و قیمت ۵۰ هزار تومان به قلم فرهاد براتی و سهراب سعیدی به همت انتشارات اسماعیلیان برای نخستین بار در سال ۱۴۰۰ چاپ و منتشر شده است.